Triết học tinh thần

Hạnh phúc của con người có hệ tại một điều thiện nào của linh hồn chăng?

VẤN ĐỀ 2

 

HẠNH PHÚC CỦA CON NGƯỜI HỆ TẠI 

NHỮNG ĐIỀU THIỆN NÀO?

 

THOMAS AQUINAS (1225-1274)

 


Thomas Aquinas. Tổng luận thần học: Về hạnh phúc của con người. Phần I-II, vấn đề 1-5. Joachim Nguyễn Văn Liêm và cộng tác viên phiên dịch và dẫn nhập. Tp. Hồ Chí Minh, 2003.


 

MỤC 7

Hạnh phúc của con người có hệ tại

một điều thiện nào của linh hồn chăng?

 

NGHI VẤN. Hình như hạnh phúc của con người hệ tại điều thiện nào đó của linh hồn.

1. Thực vậy, hạnh phúc là điều thiện của con người. Mà điều thiện của con người được phân chia làm ba loại: ấy là những ngoại thiện, những điều thiện của thân thể và những điều thiện của linh hồn. Nhưng hạnh phúc không hệ tại những ngoại thiện, cũng không hệ tại những điều thiện của thân thể, như đã được trình bày trên đây (m.4.5). Cho nên hạnh phúc hệ tại những điều thiện của linh hồn.

2. Vả lại, chúng ta yêu mến hữu thể, mà ta mong muốn cho được điều thiện nào, hơn điều thiện, mà ta mong ước cho hữu thể ấy: cũng như chúng ta yêu mến người bạn, mà chúng ta mong ước cho có tiền, hơn chính tiền bạc. Nhưng ai ai cũng mong muốn cho mình được điều thiện nào đó. Cho nên ai ai cũng yêu mến chính mình hơn tất cả mọi điều thiện khác. Mà hạnh phúc là điều được ta yêu mến hơn hết: đó là điều hiển nhiên vì tất cả những điều thiện khác đều được yêu mến và được ước muốn vì chính hạnh phúc. Cho nên, hạnh phúc hệ tại điều thiện nào đó của chính con người; nhưng không hệ tại những điều thiện của thân thể; cho nên hệ tại những điều thiện của linh hồn.

3. Vả lại, sự hoàn bị là điều gì đó thuộc về của chủ thể đã được hoàn thành. Mà hạnh phúc là sự hoàn bị của con người. Cho nên hạnh phúc là điều gì đó thuộc về con người. Nhưng không phải là điều gì đó của thân thể, như đã được trình bày trên đây (m.5). Cho nên, hạnh phúc là điều gì đó của linh hồn. Như thế, hạnh phúc hệ tại những điều thiện của linh hồn.

NHƯNG. Như thánh Augustinus viết trong sách De Doctr. Christ.Điều cấu thành cuộc đời hạnh phúc phải được yêu mến vì chính nó. Vậy không nên yêu mến con người vì chính nó, nhưng tất cả những chi có trong con người đều phải được yêu mến vì Thiên Chúa. Cho nên hạnh phúc khônghệ tại một điều thiện nào của linh hồn.

LUẬN GIẢI. Như đã được trình bày trên đây (vd.1, m. d 8), mục đích được hiểu hai cách: ấy là chính vật mà chúng ta ao ước chinh phục, và sự sử dụng hay sự chinh phục vật đó. Vậy nếu chúng ta nói về mục đích tối hậu của con người như về chính vật mà chúng ta ham muốn như mục đích tối hậu, thì mục đích tối hậu của con người không thể là chính linh hồn, hay một điều gì của linh hồn. Thực vậy, chính linh hồn, xét nguyên nó, là như chủ thể hiện hữu trong tiềm thể, vì từ hiểu biết trong tiềm thể nó trở thành hiểu biết trong hiện thể; và từ đức hạnh trong tiềm thể nó trở thành đức hạnh trong hiện thể. Nhưng tiềm thể là vì hiện thể như vì điều bổ xung, cho nên điều nguyên nó hiện hữu trong tiềm thể không thể có lý tính của mục đích tối hậu. Cho nên, linh hồn không thể là hạnh phúc tối hậu của chính nó.

Lại bất cứ điều gì của linh hồn, chẳng kỳ là tài năng, tập quán hay hành vi, cũng không thể. Thực vậy, thứ điều thiện là mục đích tối hậu, phải là điều thiện hoàn bị làm thoả mãn lòng ham muốn. Nhưng lòng ham muốn của phàm nhân, cũng gọi là ý chí, thì hướng về điều thiện phổ quát. Mà bất cứ điều thiện nào trụ nơi linh hồn đều là điều thiện được thông dự, nhiên hậu là một phần điều thiện. Cho nên, không điều nào trong cách điều thiện của linh hồn có thể là mục đích tối hậu của con người.

Nhưng nếu chúng ta nói về mục đích tối hậu của con người như về chính sự chinh phục hoặc chiếm hữu, hay về mọi cách sử dụng chính vật mà ta ham muốn như mục đích, thì lúc đó một điều đó của linh hồn con người thuộc về mục đích tối hậu: vì con người nhờ linh hồn mà đạt được hạnh phúc. Cho nên hạnh phúc hệ tại chính thực tại, là điều được ham muốn như mục đích, và làm cho con người được hạnh phúc: nhưng việc chinh phục thực tại này được gọi là hạnh phúc. Cho nên, phải nói rằng hạnh phúc là một điều nào đó của linh hồn, nhưng đối tượng cấu thành hạnh phúc thì ở ngoài linh hồn.

GIẢI ĐÁP1. Nếu mọi điều thiện mà con người có thể ham muốn đều được bao gồm trong lối phân chia này, thì điều thiện của linh hồn chẳng những là tài năng, tập quán hay hành vi, mà còn là cả đối tượng, là ngoại thiện. Và theo cách này, không chi ngăn cản không cho chúng ta nói rằng, điều cấu thành hạnh phúc là điều thiện nào đó của linh hồn.

2. Đối với chủ đích của chúng ta, phải nói rằng hạnh phúc được yêu mến tột mức, như điều thiện được ham muốn; còn người bạn thì được yêu mến như tha vị mà ta ước muốn cho được điều thiện nào đó; và như thế con người cũng yêu mến chính mình. Như vậy, trong hai trường hợp có cũng một lý do để yêu mến. Còn do tình bằng hữu, con người có yêu mến điều gì hơn chính mình chăng, thì đó là vấn đề sẽ được nghiên cứu khi bàn về đức ái (II-II, vđ.26, m.3).

3. Vì là sự hoàn bị của linh hồn, nên chính hạnh phúc là một điều thiện trụ nơi linh hồn; nhưng điều cấu thành hạnh phúc, nghĩa là điều làm cho con người được hạnh phúc, là điều ở ngoài linh hồn, như đã được trình bày (LG).

 


Bài trước -- Bài tiếp theo

 

 

Ý KIẾN BẠN ĐỌC

Mọi liên lạc và góp ý xin gửi về: dinhhongphuc2010@gmail.com.
Bản quyền: www.triethoc.edu.vn
Chịu trách nhiệm phát triển kỹ thuật: Công ty TNHH Công Nghệ Chuyển Giao Số Việt